اکوسیستم و راههای حفاظت از آن در غار نوردی

[bahar]

اکوسیستم کوهستان و راههای حفاظت از آنها:

کوهها چه نقشی در زندگی انسان دارند؟
ما همه فرزندان کوهستانیم چه در ساحل دریا ، چه کیلومترها دور از کوهستان و چه در مناطق کوهپایه ای زندگی کنیم؟

- 80% آب شیرین جهان از کوهها تامین می شود.
- 50% مردم جهان از نظر آبی به آبخیزهای کوهستان چشم دوخته ا ند.
- 28%جنگلهای جهان در مناطق کوهستانی قرار دارند.
- 5/1 سطح سیمای زمین را کوهها تشکیل می دهند.
- 10/1 مردم جهان در مناطق کوهستانی ساکنند.
- 3/1 مردم جهان از نظر جنبه های گوناگون (مانند: غله- معدن- چوب و برق) به کوهها وابسته اند.
- کوهها تامین کننده حیات دشتها هستند.
- مانند سدی در مقابل جریانات هوا قرار گرفته موجب تغییرات دما گردیده بارندگی را در ارتفاعات فراهم می آورند.
- آخرین پناه حیات وحش پرندگان مختلف می با شد.
- محل رویش گونه های مختلف گیاهان بخصوص گیاهان داروئی است.
- مرکز نشأت گرفتن تمدن ها و فرهنگهای گوناگون بحساب می آیند.

با این حساب می توانیم بگوییم وظیفۀ کوهنورد در مقابل کوهستان بسیار سنگین است پس ما باید در حفاظت از محیطهای کوهستانی بیشتر از افراد غیر کوهنورد بکوشیم، اما چگونه؟
نخست باید اکوسیستم کوهستان را بشناسیم و سپس راههای حفاظت از آنرا پیدا کنیم/


اکوسیستم چیست؟

اکوسیستم که مترادف آن زیست بوم می باشد عبارت است از مجموعه تشکیل دهنده عوامل موجود در یک محیط که در کنار هم قرار گرفته و وضعبت خاصی را بوجود میاورند، اطلاق می گردد این عوامل ممکن است انسان- سایر موجودات زنده، آب و هوا ، خاک، سنگ، و پوشش گیاهی باشد.

اکوسیستم های مختلفی تعریف شده که عبارتند از اکوسیستم های کوهستان ، جنگل، کویر ، تالاب و .. .
پس نتیجه می گیریم هر کدام از عوامل موجود در اکوسیستم کوهستان چقدر در تغییر اکوسیستم می تواند مو ثر باشد و متاسفانه اکثر تغییر از جانب انسان و آن هم در جهت بهبود اکوسیستم بلکه در تخریب آن انجام می گیرد.
چرا اکوسیستم کوهستان حساس، آسیب پذیر و شکننده است؟
به دلیل شکل فیزیکی و اکولوژی مناطق آسیب پذیر محسوب می شوند وجود شیب و قله ها و دره ها و یالها، وضعیت پیچیده ا ی را در این محیط بوجود می آورد؟
ترمیم پوشش گیاهی تخریب شده در شیب های تند مشکل و بعضاً غیر ممکن است.
گاهاً ممکن است با چند قدم پیشروی در کوهستان شاهد تغییر آب و هوایی کاملاً متفاوت باشیم.

با گرفتن صذ متر از ارتفاع گوئی صد کیلومتر عرض جغرافیایی را طی کرده ایم و بطور متوسط یک در جه از دمای هوا کاسته می شود.

هر یک جبهه های مختلف کوه به علت قرار گرفتن در وضعیت خاصی از آب و هوا، پوشش گیاهی، درجه حرارت ویژه می باشد با جابجا کردن حتی یک سنگ اکوسیستم موجود کوهستان به هم می ریزند در ارتفاعات عمر فصل رویشی کوتاه و فقط گیاهانی قادر به ادامه حیات هستند که از قدرت انطباق بالائی برخوردار می باشند.

شرایط متغیر و متضاد آب و هوائی در ارتفاع همگی باعث می شوند کوچکترین دخالت منجر به تخریب شدید این مناطق گردد.
به علت حضور شرایط سانحه خیز ی و آسیب پذیری جوامع کوهستانی نیز به همان نسبت آسیب پذیرند.

تمام زیست بومهای کوهستانی مشابه نیستند اما همه آنها چه در جنگل های استوائی، چه در سبزه زارهای کوههای آلپ و یا در امتداد جویبارهای ناشی از یخچالهای طبیعی دو چیز را با هم مشترک می دارند.
ارتفاع و گوناگونی تغییرات سریع در ارتفاع، شیب تند یا ملایم و زاویه تابش خورشید تاثیر عجیب و نفوذی باور نکردنی روی دما، باد، رطوبت و ترکیب خاک در فواصل کم دارد. این تغییرات پیچیده و ظریف مجموعه هائی از حیات را به وجود می آورند که در هیچ کجا جز در یک ارتفاع یعنی در یک رشته کوه مشخص یافت نمی شود.

در ارتفاعات بالا گیاهان و جانوران بومی ساز و کارهای ویژه ای برای بقای خود بوجود می آورند . برخی گلهای وحشی کوههای آلپ برای مثال به طوری خود را شرایط اطاف وفق داده اند که در سایه یک صخره سنگ منفرد و مجزا، زندگی می کنند.


اولین حرکت های جهانی حفاظت:

در سال 1992سازمان ملل در کنفرانس زینی معروف شد در شهر ریودوژانیرو برزیل در بخش 13 دستور کار 2 توجه جهانیان را به آسیب پذیر بودن اکوسیستم کوهستان معطوف نمود.این بخش به مدیریت محیط های کوهستانی و توسعه پایدار کوهستانها اختصاص دارد و توصیه ها و دستورالعملهایی را به منظور محافظت از این نواحی ارائه می نماید.

همچنین در این بخش رسیدگی و توسعه اجتماعی اقتصادی جوامع کوهستانی ضرورتی فوری و حیاتی تعریف شده است. بعد از کنفرانس ریو فعالیت ها و تلاش ها از طرف کشورها و سازمانهای دولتی و غیردولتی به منظور اعمال مدیریت صحیح در این کشورهای مختلف در ر ا ستای مبادله اطلاعات بین کشورهای کوهستانی جهان و حمایت از توسعه پایدار نواحی کوهستانی گام برداشته است.

مهمترین اقدام گردهمایی کوهستان در سالهای اخیر تشکیل اولین اجلاس جهانی کوهستان است که در خرداد 1379 در کشور فرانسه بر گزار شد که به مسائل مرتبط با اکوسیستم های کوهستانی پرداخت.



کوهها تامین کننده آب شیرین جهان

میدانیم 3/4 سطح کره زمین را آب فرا گرفته که از این مقدار آب موجود روی زمین فقط 3% قابل شرب و قابل دسترسی می باشد که بصورت چشمه ها و رودها جاری می باشد. درصد بیشتری از نزولات آسمانی در ارتفاعات می باشد که یا بصورت رود جاری می شود یا در کوه ذخیره می شود که ذخیره شدن یا بصورت نفوذ در داخل کوه می باشد یا ب صورت یخچالها و برفچالها به مرور زمان ذوب شده و جاری گردید و ادامه زندگی انسان و جانوران و گیاهان می شود به همین علت می باشد که کوهها را برجهای آب نام گذاری کرده اند. تلفات آب در کوهستان به علت دمای پایین تر کمتر است و مقدار بیشتری از بارندگی تبدیل به آب جاری می شود یا به زمین نفوذ می کند.

آب در کوهستانهای بلند از کیفیت بهتری برخوردار می باشد و به علت حرکت در شیب قدرت پالایش بیشتری دارد. آب رودها به صورت طبیعی تصفیه شده و خطر آلودگی کمتری نسبت به آبهای جاری در دشتها دارد.


عوامل تخریب چیست؟

الف) جاده سازی – با احداث جاده ای غیر اصولی در محیط کوهستان زخمی بر سیمای زیبای کوهستان وارد می شود.

در سالهای اخیر احداث جاده های کوهستانی حتی در ارتفاعات بسیار بلند توجه به عوارض حاصله از آن با شدت انجام می شود جاده سازی در کوهستان باید از اصول خاصی پیروی نماید در غیر اینصورت عوارضی از قبیل جابجایی های سنگین به صورت لغزش و رانش را در پی خواهد داشت. حجم قابل توجه خاکبرداری در شیب می تواند خسارات جبران ناپذیر فراوانی را بوجود آورد.

ب) چرای بی رویه – عدم تعادل دام و مرتع در سالهای اخیر که تعداد دام به 3 برابر حد استاندارد رسیده فشار بیش از حد را به مراتع کوهستانی بویژه در ا رتفاعات وارد می کند.

با توجه به کوتاه بودن دوره رشد گیاهان در ارتفاعات بخاطر سرمای زیاد چرای بی موقع توان رشد کافی را از گیاهان گرفته و فقر پوشش گیاهی را بوجود می آورد و به تدریج پوشش به طرف تخریب پیش می رود.

ج) تخریب جنگلها- تبدیل جنگلها و مراتع کوهستانی به اراضی کشاورزی و مسکونی به دلیل رشد سریع جمعیت از عوامل عمده تخریب جنگلها می باشد با تراشیدن جنگل خاک با ارزش شسته شده و پوشش گیاهی از بین رفته و صخره ها نمایان شده امکان ترمیم طبیعت را از آن سلب می کنیم.

د) معادن- افرادی جهت کسب درآمد با بدست آوردن مجوز به هر طریق ممکن با تمام لوازم و تجهیزات پیش رفته وارد معرکه شده و ضربه های جبران ناپذیری را به اکوسیستم وارد می کنند.

ه) گردشگری- رواج زندگی ماشینی در چند دهه اخیر مردم را به صورت گردشگر به محیط های کوهستانی فرا خوانده و هجوم بیش از حد آنها به طبیعت کوهستان آسیب های فراوانی را میرساند از جمله :

1- تخریب پوشش گیاهی بعلت حرکت در خارج از مسیرهای تعیین شده.
2- بجا گذاشتن زباله های تجزیه نشدنی که این امر هم می تواند چهره زیبای کوهستان را زشت نموده و هم آلودگی حاصل از تجزیه زباله ها محیط کوهستان را آلوده کرده که به تبع آن محیطهای دشت و شهر نیز آلوده می شود لازم است بدانیم بعضی از زباله ها برای تجزیه شدن زمان بسیار طولانی را نیاز دارد مثل شیشه که حدود یک میلیون سال آلومینیوم 1000سال، ظروف پلاستیک 150 سال و ظروف حلبی از قبیل ظرف تن ماهی و ظرف کنسرو 100 سال و بعضی زباله ها بعلت اینکه مواد سمی و شیمیایی خطرناکی دارند مضر این مناطق بوده و هرگز نباید در مناطق کوهستانی رها شوند مثل باطری های فرسوده.

3- بازگشت از مسیرهای شن اسکی که به فرسایش سریع کوه کمک می کند.
4- ساخت دکه و رستوران در ارتفاعات که به علت حضور گردشگران و نبودن متولی این مناطق هر روز شاهد ازدیاد قارچ مانند این اماکن می شویم که بیشترین ضربه را به این محیط ها وارد می کنند.
5- استفاده از گون و شاخه درختان برای پختن غذا و دم کردن چایی از عوامل مهم تخریب محیط های کوهستانی محسوب می شوند.


وظیفه کوهنوردان چیست؟

آگاهی دادن به سایر کوهنوردان و کسانیکه به عنوان گردشگر به منطق کوهستانی می ایند و هیچگونه اطلاعاتی از این محیط ها ندارند و اصولاً اهمیت کوهها را نمی دانند و مطلع ساختن همه از اینکه کوهها چه نقشی در زندگی انسانها دارند.