آموزه هایی درباره کوهستان

شقایق · 01-12-2010, 08:50 AM

● بخش اول: اهمیت کوه ها

کوه ها، چه از نظر گستره ای که در زمین دارند و چه از نظر شکل و نیز تاثیر در طبیعت، از مهمترین ساختارهای کره زمین هستند. کوه ها یک پنجم سیمای زمین را تشکیل می دهند، زیستگاه دست کم یک دهم از مردم جهانند، یک سوم از مردم جهان از جنبه غذا، برق، چوب و مواد معدنی به کوه ها وابسته اند و نیمی از آب شیرین مصرفی مردم جهان از کوه ها سرچشمه می گیرند.

مطابق یک اصل بوم شناختی (ecologic) هر اندازه پستی و بلندی یا چین و شکن منطقه ای بیشتر باشد، «تنوع زیستی» یعنی گوناگونی جانوران و گیاهان آن منطقه، بیشتر خواهد بود. به این دلیل در کوه ها، گونه های بسیار متنوع جانوری و گیاهی را می توانیم ببینیم، پاره ای از گونه های گیاهی در سمت سایه گیر صخره ها و دامنه ها و پاره ای دیگر در سمت آفتاب گیر رشد می کنند. پاره ای از آنها در ارتفاع های پایین که گرمتر هستند و پاره ای دیگر در ارتفاع های بالاتر که سردتر هستند می رویند.

جانوران گوناگون هم با استفاده از پوشش گیاهی متنوع و در پناه امکانی که صخره ها و غارهای کوهستان برای زیست آنان فراهم می سازد، جمعیت های قابل توجهی را شکل می دهند. به این ترتیب، در مجموعه کوهستان ها و کوهپایه ها، «گیا» (حیات گیاهی منطقه = flora) و «زیا» (حیات جانوری منطقه = fauna) تنوع چشم گیری دارد.

کوهستان جز آن که بستر انبوهی از گیاهان و زیستگاه گونه های جانوری خاص خود است، امروزه با از میان رفتن طبیعت دشت ها به دلیل فعالیت های کشاورزی و صنعتی و شهرسازی، به پناهگاه پاره ای از گونه ها که از دشت ها رانده شده اند، بدل شده است. در سرزمین هایی که پیشینه تمدنی دیرین دارند - مانند ایران - طبیعت بکر معمولاً فقط در کوه ها باقی مانده است، زیرا دشت ها از قرن ها پیش مورد بهره برداری سنگین انسان بوده است. برای مثال در ایران جنگل را فقط در کوه ها می توان یافت و در نواحی هموار جز چند «لکه » کوچک، چیزی از جنگل باقی نمانده است.

● کوه ها، برج های آب

کوه ها سدهایی هستند در برابر جریان هوای کره زمین، هوا و رطوبتی که در آن است، در برخورد با کوه به بالا رانده و در نتیجه سرد و متراکم می شود. در این حال، امکان بارش باران و برف فراهم می شود. بارش ها یا از شکاف ها و حفره های کوهستان به عمق زمین نفوذ می کنند - و به این ترتیب از تبخیر شدن در امان می مانند و در پایین دست ظاهر می شوند - یا به شکل برف ذخیره می شوند و از محل این ذخیره، امکان جریان یافتن پیوسته جویبارها و رودها فراهم می آید. اگر کوه ها نبودند، در سرزمینی مانند ایران، بارش از آن چه که هست کمتر می شد و در تابستان ها هیچ روانابی نداشتیم. بنابراین می توان گفت که کوه ها، برج هایی هستند که آب را ذخیره می کنند و در طول سال، دامنه ها و کوهپایه ها و دشت ها را با جریان «کنترل شده» آب سیراب می سازند.

● کوه ها، سرچشمه رودها و سرمنشاء تمدن

بسیاری از تمدن های جهان، در کناره رودخانه هایی که از کوه ها سرچشمه می گیرند، پدید آمده اند. تمدن «میان رودان» (بین النهرین) که از قدیمی ترین تمدن های جهان است، در کناره های دجله و فرات شکل گرفت. در مرزهای کنونی ایران، تمدن بزرگی که در سیستان وجود داشته و بقایای آن به نام «شهر سوخته» معروف است، در کناره های رود هیرمند - و تمدن تازه کشف شده جیرفت - در کناره های هلیل رود شکل گرفته بودند.

منشاء تمامی آب های جاری و بخش عمده ای از آب های زیرزمینی ایران، کوه ها هستند و به این دلیل زندگی در این سرزمین به طور کلی مدیون کوه ها است. در دیگر نقاط جهان هم، رودهایی که از کوه ها سرچشمه می گیرند، آبادانی و برکت را برای دشت ها به ارمغان می برند. برای نمونه می توان از رود زرد در چین و رودخانه گنگ در هند نام برد که از کوه های هیمالیا سرچشمه می گیرند، یا رود سند در پاکستان که از کوه های قراقوروم جاری می شود و رود راین در اروپا که از کوه های آلپ سرچشمه می گیرد.

● کوهستان، خاستگاه فرهنگ و تنوع فرهنگی

سرزمین های کوهستانی، کم و بیش به صورت جدا از یکدیگر و دور از دشت ها، حامل فرهنگ های گوناگونی هستند که در گذر طولانی زمان به دست قوم ها و گروه های انسانی مختلف پدید آمده اند. رنگارنگی تمدن ها و جلوه های چشمگیر زیست انسانی، تا حد بسیاری نتیجه تنوع فرهنگی شکل گرفته در کوهستان ها است.

کوه ها حدود دوسوم سطح ایران را دربرمی گیرند (حدود ۸۶ میلیون هکتار کوه های مرتفع و ۳۰ میلیون هکتار کوهپایه ها و تپه های مرتفع) و تقریباً نیمی از روستاهای کشور که محل بیشتر فعالیت های کشاورزی و دام پروری هستند، در نواحی کاملاً کوهستانی قرار دارند. شیوه های متفاوت زندگی در کوهستان و دور بودن محل های زندگی کوه نشینی از یکدیگر و دسترسی دشوار به آنها، موجب شکل گرفتن فرهنگ و آداب گوناگون شده است. در ایران، بسیاری از زبان ها و نیم زبان ها و گویش ها، آوازها، گوشه های موسیقی، رقص ها، شیوه های معماری و دستباف ها (فرش، گلیم، و...) خاستگاه کوهستانی دارند.

یکی از شیوه های جالب توجه زیست انسانی که پیوند تنگاتنگی با کوهستان دارد، زندگی عشایری است. این شیوه، بیش از هر جای دیگر جهان، در ایران متداول بوده است و نمونه استفاده هوشمندانه و کم و بیش «پایدار» از مرتع های کوه و دشت است. البته امروزه با افزایش جمعیت انسانی و زیاد شدن تعداد دام ها، ساخت و ساز در مسیرهای «ییلاق - قشلاق» و نیز الزام های زندگی نوین، دیگر زندگی عشایری به شکل گذشته نمی تواند دوام آورد اما می توان از زیست ِ سازگار با طبیعت که ایل ها و طایفه های عشایری در گذشته داشتند، درس های ارزنده ای برای زندگی امروزین گرفت.

از دستاوردهای هنری عشایر ایران، می توان به قالی ها و گلیم های دست باف ایل قشقایی (ایل بزرگی که طول مسیرهای ییلاق - قشلاق آن چندصد کیلومتر بوده است) اشاره کرد. این دست بافت ها به دلیل محیط های متنوع زندگی که آفرینندگان آن داشته اند و به خاطر برخورداری آنان از طبیعت رنگارنگ و پرجلوه کوه ها و کوهپایه ها، چنان تنوعی در طرح ها و چنان سرزندگی در رنگ ها و اصالت در مواد اولیه دارند که موجب شهرت بی نظیر آنها در جهان شده است.

کوه ها، الهام بخش شاعران و نویسندگان و عارفان بوده و موضوع بسیاری از اسطوره ها و داستان های دلکش با کوه ارتباط دارد. برای نمونه می توان به داستان زندگی زال پدر رستم - معروف ترین پهلوان اسطوره ای ایران- اشاره کرد که در کوهستان بزرگ شد و سیمرغ پرنده افسانه ای که یاور فرهیختگان است- و آن هم مطابق داستان های ایرانی در کوه می زید - از زال مراقبت کرد و بعدها چندبار به رستم یاری رساند. داستان پرکشش دیگر، اسطوره آرش کمان گیر است که پرتاب تیر سرنوشت ساز او از فراز البرزکوه (یا دماوند) مرز کشور ایران را با توران تعیین کرد.

در بسیاری از دین ها و باورها، کوه ها مکان های پاکیزه و مقدس به شمار می روند. در باورهای کهن ایرانی، مهر یا میترا فرشته روشنایی و نگاهبان عهد و پیمان، همچنین آناهیتا فرشته نگاهبان آب، در کوه جایگاه دارند. پیدا است که آب خیز بودن کوه ها، در سرزمین کم آب ایران جایگاه پرارجی را به آنها بخشیده است.

● کوه ها، تفرجگاه های بی مانند

از دیرباز انسان ها برای بهره مند شدن از هوای فرح بخش و تماشای گل و گیاه و شنیدن نوای دلکش رودها به کوه می رفته اند. فردوسی می گوید:

کنون خورد باید می خوش گوار

که می بوی مشک آید از کوهسار

هوا پرخروش و زمین پر ز جوش

خنک آن که دل شاد دارد به نوش

همچنین برای دور کردن اندوه و راندن بی قراری به کوهپیمایی می پرداخته اند. نظامی در داستان خسرو و شیرین می گوید که فرهاد از دل تنگی راه کوه و دشت را پیش گرفت:

گرفته کوه و دشت از بی قراری

وزو در کوه و دشت افتاده زاری

نیما یوشیج شاعر بزرگ معاصر در چندین شعر به توصیف کوه ها و کوهپیمایی می پردازد و از عشق خود به کوهستان و مردم کوه نشین سخن می گوید. او شعر معروف «افسانه» را از «دره ای سرد و خلوت» و با توصیف بادِ سر کوه «نوبن» که زبان به سخن می گشاید، آغاز می کند.

امروزه بخش مهمی از اوقات فراغت انسان ها به گردش در طبیعت و انجام ورزش هایی که در محیط های طبیعی انجام می شوند، اختصاص دارد. پیاده روی در کوهستان و نیز کوهنوردی جدی از مهمترین تفریح ها و ورزش های طبیعی هستند. در کشور اتریش حدود ده درصد مردم به کوهنوردی می پردازند و در ایران، هر هفته در روزهای تعطیل صدها هزار نفر برای کوه گردی یا کوهنوردی به کوهستان می روند. نه تنها کسانی که رشته ورزشی مورد علاقه شان، کوهنوردی است، بلکه افرادی که به ورزش های دیگر - مانند فوتبال، کشتی، دوومیدانی - هم می پردازند، برای افزایش ظرفیت ششی و تقویت ماهیچه های پا و تواناتر شدن قلب خود، کوه پیمایی می کنند.

آرامشی که با تماشای چشم اندازهای پرشکوه کوهستان و غرقه گشتن در زیبایی و سکوت آن به دست می آید، برای انسان پرکار امروزین که در فضاهای تنگ و پر سر و صدا کار می کند، نعمتی بزرگ و باارزش است

01-12-2010, 08:50 AM	#1
شقایق (کاربر باتجربه) تاریخ عضویت: Nov 2010 نوشته ها: 113	آموزه هایی درباره کوهستان ● بخش اول: اهمیت کوه ها کوه ها، چه از نظر گستره ای که در زمین دارند و چه از نظر شکل و نیز تاثیر در طبیعت، از مهمترین ساختارهای کره زمین هستند. کوه ها یک پنجم سیمای زمین را تشکیل می دهند، زیستگاه دست کم یک دهم از مردم جهانند، یک سوم از مردم جهان از جنبه غذا، برق، چوب و مواد معدنی به کوه ها وابسته اند و نیمی از آب شیرین مصرفی مردم جهان از کوه ها سرچشمه می گیرند. مطابق یک اصل بوم شناختی (ecologic) هر اندازه پستی و بلندی یا چین و شکن منطقه ای بیشتر باشد، «تنوع زیستی» یعنی گوناگونی جانوران و گیاهان آن منطقه، بیشتر خواهد بود. به این دلیل در کوه ها، گونه های بسیار متنوع جانوری و گیاهی را می توانیم ببینیم، پاره ای از گونه های گیاهی در سمت سایه گیر صخره ها و دامنه ها و پاره ای دیگر در سمت آفتاب گیر رشد می کنند. پاره ای از آنها در ارتفاع های پایین که گرمتر هستند و پاره ای دیگر در ارتفاع های بالاتر که سردتر هستند می رویند. جانوران گوناگون هم با استفاده از پوشش گیاهی متنوع و در پناه امکانی که صخره ها و غارهای کوهستان برای زیست آنان فراهم می سازد، جمعیت های قابل توجهی را شکل می دهند. به این ترتیب، در مجموعه کوهستان ها و کوهپایه ها، «گیا» (حیات گیاهی منطقه = flora) و «زیا» (حیات جانوری منطقه = fauna) تنوع چشم گیری دارد. کوهستان جز آن که بستر انبوهی از گیاهان و زیستگاه گونه های جانوری خاص خود است، امروزه با از میان رفتن طبیعت دشت ها به دلیل فعالیت های کشاورزی و صنعتی و شهرسازی، به پناهگاه پاره ای از گونه ها که از دشت ها رانده شده اند، بدل شده است. در سرزمین هایی که پیشینه تمدنی دیرین دارند - مانند ایران - طبیعت بکر معمولاً فقط در کوه ها باقی مانده است، زیرا دشت ها از قرن ها پیش مورد بهره برداری سنگین انسان بوده است. برای مثال در ایران جنگل را فقط در کوه ها می توان یافت و در نواحی هموار جز چند «لکه » کوچک، چیزی از جنگل باقی نمانده است. ● کوه ها، برج های آب کوه ها سدهایی هستند در برابر جریان هوای کره زمین، هوا و رطوبتی که در آن است، در برخورد با کوه به بالا رانده و در نتیجه سرد و متراکم می شود. در این حال، امکان بارش باران و برف فراهم می شود. بارش ها یا از شکاف ها و حفره های کوهستان به عمق زمین نفوذ می کنند - و به این ترتیب از تبخیر شدن در امان می مانند و در پایین دست ظاهر می شوند - یا به شکل برف ذخیره می شوند و از محل این ذخیره، امکان جریان یافتن پیوسته جویبارها و رودها فراهم می آید. اگر کوه ها نبودند، در سرزمینی مانند ایران، بارش از آن چه که هست کمتر می شد و در تابستان ها هیچ روانابی نداشتیم. بنابراین می توان گفت که کوه ها، برج هایی هستند که آب را ذخیره می کنند و در طول سال، دامنه ها و کوهپایه ها و دشت ها را با جریان «کنترل شده» آب سیراب می سازند. ● کوه ها، سرچشمه رودها و سرمنشاء تمدن بسیاری از تمدن های جهان، در کناره رودخانه هایی که از کوه ها سرچشمه می گیرند، پدید آمده اند. تمدن «میان رودان» (بین النهرین) که از قدیمی ترین تمدن های جهان است، در کناره های دجله و فرات شکل گرفت. در مرزهای کنونی ایران، تمدن بزرگی که در سیستان وجود داشته و بقایای آن به نام «شهر سوخته» معروف است، در کناره های رود هیرمند - و تمدن تازه کشف شده جیرفت - در کناره های هلیل رود شکل گرفته بودند. منشاء تمامی آب های جاری و بخش عمده ای از آب های زیرزمینی ایران، کوه ها هستند و به این دلیل زندگی در این سرزمین به طور کلی مدیون کوه ها است. در دیگر نقاط جهان هم، رودهایی که از کوه ها سرچشمه می گیرند، آبادانی و برکت را برای دشت ها به ارمغان می برند. برای نمونه می توان از رود زرد در چین و رودخانه گنگ در هند نام برد که از کوه های هیمالیا سرچشمه می گیرند، یا رود سند در پاکستان که از کوه های قراقوروم جاری می شود و رود راین در اروپا که از کوه های آلپ سرچشمه می گیرد. ● کوهستان، خاستگاه فرهنگ و تنوع فرهنگی سرزمین های کوهستانی، کم و بیش به صورت جدا از یکدیگر و دور از دشت ها، حامل فرهنگ های گوناگونی هستند که در گذر طولانی زمان به دست قوم ها و گروه های انسانی مختلف پدید آمده اند. رنگارنگی تمدن ها و جلوه های چشمگیر زیست انسانی، تا حد بسیاری نتیجه تنوع فرهنگی شکل گرفته در کوهستان ها است. کوه ها حدود دوسوم سطح ایران را دربرمی گیرند (حدود ۸۶ میلیون هکتار کوه های مرتفع و ۳۰ میلیون هکتار کوهپایه ها و تپه های مرتفع) و تقریباً نیمی از روستاهای کشور که محل بیشتر فعالیت های کشاورزی و دام پروری هستند، در نواحی کاملاً کوهستانی قرار دارند. شیوه های متفاوت زندگی در کوهستان و دور بودن محل های زندگی کوه نشینی از یکدیگر و دسترسی دشوار به آنها، موجب شکل گرفتن فرهنگ و آداب گوناگون شده است. در ایران، بسیاری از زبان ها و نیم زبان ها و گویش ها، آوازها، گوشه های موسیقی، رقص ها، شیوه های معماری و دستباف ها (فرش، گلیم، و...) خاستگاه کوهستانی دارند. یکی از شیوه های جالب توجه زیست انسانی که پیوند تنگاتنگی با کوهستان دارد، زندگی عشایری است. این شیوه، بیش از هر جای دیگر جهان، در ایران متداول بوده است و نمونه استفاده هوشمندانه و کم و بیش «پایدار» از مرتع های کوه و دشت است. البته امروزه با افزایش جمعیت انسانی و زیاد شدن تعداد دام ها، ساخت و ساز در مسیرهای «ییلاق - قشلاق» و نیز الزام های زندگی نوین، دیگر زندگی عشایری به شکل گذشته نمی تواند دوام آورد اما می توان از زیست ِ سازگار با طبیعت که ایل ها و طایفه های عشایری در گذشته داشتند، درس های ارزنده ای برای زندگی امروزین گرفت. از دستاوردهای هنری عشایر ایران، می توان به قالی ها و گلیم های دست باف ایل قشقایی (ایل بزرگی که طول مسیرهای ییلاق - قشلاق آن چندصد کیلومتر بوده است) اشاره کرد. این دست بافت ها به دلیل محیط های متنوع زندگی که آفرینندگان آن داشته اند و به خاطر برخورداری آنان از طبیعت رنگارنگ و پرجلوه کوه ها و کوهپایه ها، چنان تنوعی در طرح ها و چنان سرزندگی در رنگ ها و اصالت در مواد اولیه دارند که موجب شهرت بی نظیر آنها در جهان شده است. کوه ها، الهام بخش شاعران و نویسندگان و عارفان بوده و موضوع بسیاری از اسطوره ها و داستان های دلکش با کوه ارتباط دارد. برای نمونه می توان به داستان زندگی زال پدر رستم - معروف ترین پهلوان اسطوره ای ایران- اشاره کرد که در کوهستان بزرگ شد و سیمرغ پرنده افسانه ای که یاور فرهیختگان است- و آن هم مطابق داستان های ایرانی در کوه می زید - از زال مراقبت کرد و بعدها چندبار به رستم یاری رساند. داستان پرکشش دیگر، اسطوره آرش کمان گیر است که پرتاب تیر سرنوشت ساز او از فراز البرزکوه (یا دماوند) مرز کشور ایران را با توران تعیین کرد. در بسیاری از دین ها و باورها، کوه ها مکان های پاکیزه و مقدس به شمار می روند. در باورهای کهن ایرانی، مهر یا میترا فرشته روشنایی و نگاهبان عهد و پیمان، همچنین آناهیتا فرشته نگاهبان آب، در کوه جایگاه دارند. پیدا است که آب خیز بودن کوه ها، در سرزمین کم آب ایران جایگاه پرارجی را به آنها بخشیده است. ● کوه ها، تفرجگاه های بی مانند از دیرباز انسان ها برای بهره مند شدن از هوای فرح بخش و تماشای گل و گیاه و شنیدن نوای دلکش رودها به کوه می رفته اند. فردوسی می گوید: کنون خورد باید می خوش گوار که می بوی مشک آید از کوهسار هوا پرخروش و زمین پر ز جوش خنک آن که دل شاد دارد به نوش همچنین برای دور کردن اندوه و راندن بی قراری به کوهپیمایی می پرداخته اند. نظامی در داستان خسرو و شیرین می گوید که فرهاد از دل تنگی راه کوه و دشت را پیش گرفت: گرفته کوه و دشت از بی قراری وزو در کوه و دشت افتاده زاری نیما یوشیج شاعر بزرگ معاصر در چندین شعر به توصیف کوه ها و کوهپیمایی می پردازد و از عشق خود به کوهستان و مردم کوه نشین سخن می گوید. او شعر معروف «افسانه» را از «دره ای سرد و خلوت» و با توصیف بادِ سر کوه «نوبن» که زبان به سخن می گشاید، آغاز می کند. امروزه بخش مهمی از اوقات فراغت انسان ها به گردش در طبیعت و انجام ورزش هایی که در محیط های طبیعی انجام می شوند، اختصاص دارد. پیاده روی در کوهستان و نیز کوهنوردی جدی از مهمترین تفریح ها و ورزش های طبیعی هستند. در کشور اتریش حدود ده درصد مردم به کوهنوردی می پردازند و در ایران، هر هفته در روزهای تعطیل صدها هزار نفر برای کوه گردی یا کوهنوردی به کوهستان می روند. نه تنها کسانی که رشته ورزشی مورد علاقه شان، کوهنوردی است، بلکه افرادی که به ورزش های دیگر - مانند فوتبال، کشتی، دوومیدانی - هم می پردازند، برای افزایش ظرفیت ششی و تقویت ماهیچه های پا و تواناتر شدن قلب خود، کوه پیمایی می کنند. آرامشی که با تماشای چشم اندازهای پرشکوه کوهستان و غرقه گشتن در زیبایی و سکوت آن به دست می آید، برای انسان پرکار امروزین که در فضاهای تنگ و پر سر و صدا کار می کند، نعمتی بزرگ و باارزش است

کاربران در حال دیدن موضوع: 1 نفر (0 عضو و 1 مهمان)